Μελετώντας την εγκληματική συμπεριφορά φαίνεται πως γενετικοί, αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να ασκήσουν επιρροή στο αποτέλεσμα, δηλαδή στην εγκληματική τάση, πάντα όμως με την “ευγενική” συνδρομή των χαρακτηριστικών προσωπικότητας που υποβόσκουν και υποκινούν.

Η θεωρία του Eysenck (1975) σχετικά με την προσωπικότητα  των ανθρώπων που εγκληματούν εστίασε στα χαρακτηριστικά του ψυχωτισμού, της εξωστρέφειας, αλλά και του νευρωτισμού υποστηρίζοντας πως αυτά τα άτομα τείνουν να μην έχουν αίσθηση του φόβου ή της ντροπής, πολλές φορές ψάχνουν μανιωδώς για μια αφορμή ενθουσιασμού ή και για να γίνουν το επίκεντρο της προσοχής, ενώ παράλληλα εμφανίζουν υψηλά επίπεδα επιθετικότητας, παρορμητισμού ή / και στοιχείων ψυχοπάθειας- χωρίς ωστόσο να είναι άτομα που μπορούν να χαρακτηριστούν ψυχοπαθή (Larstone, Jang, Livesley, Vernon, & Wolf, 2002).

Σε κάθε περίπτωση, άνθρωποι που διαγιγνώσκονται με κάποια διαταραχή προσωπικότητας, τέτοια ώστε να φθάνουν στο έγκλημα,  φαίνεται πως παρουσιάζουν μια σαφή ανισορροπία στον τρόπο που βιώνουν κι εκφράζουν τα στοιχεία του νευρωτισμού, της εξωστρέφειας, το άνοιγμα στην εμπειρία, το πνεύμα συμπάθειας- ευγένειας – συνεργασίας, αλλά και την ευσυνειδησία.

Έτσι, για τις ανάγκες αυτού του άρθρου γενικού προβληματισμού, μπορούμε να κρατήσουμε κάποια – ελάχιστα- σημεία από τις αναλύσεις του Trull (Trull,  2012), σύμφωνα με τον οποίο για παράδειγμα τόσο ο αντικοινωνικός τύπος διαταραχής προσωπικότητας, όσο και ο ναρκισσιστικός τύπος διαταραχής δείχνουν έλλειψη επαφής με την ευσυνειδησία, πολύ χαμηλά επίπεδα συμμόρφωσης, ζήτημα με την εμπιστοσύνη, αλλά και έλλειψη ευθύτητας και απουσία αισθημάτων αλτρουισμού. 

Σημαντικό είναι να έχουμε κατά νου πως οι διαταραχές προσωπικότητας διαλαμβάνουν δυσαρμονικές- δυσπροσαρμοστικές στάσεις και συμπεριφορές διαρκείας που τείνουν να επικαλύπτουν πολλές περιοχές δράσης και λειτουργίας του ατόμου, όπως το άτομο εκφράζεται και (αντι)δρα σε μια μεγάλη γκάμα καταστάσεων (πχ. στην προσωπική ζωή, στις οικογενειακές σχέσεις, στα επαγγελματικά κλπ.), συνεπώς είναι στάσεις και συμπεριφορές διάχυτης φύσεως. Δεν μπορεί να θεωρηθεί ως διαταραχή προσωπικότητας η μεμονωμένη συμπεριφορά, η έκφραση μιας συγκεκριμένης συναισθηματικά φορτισμένης “ψυχικής στιγμής”. Επίσης, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι αυτές οι συμπεριφορικές τάσεις ή απόψεις και στάσεις κάνουν συνήθως την πρώτη εμφάνισή τους ήδη στην παιδική είτε στην εφηβική ηλικία δείχνοντας μια συνέχεια στην ενηλικίωση. Παράλληλα, δεν είναι σπάνιο οι διαταραχές προσωπικότητας να οδηγούν σε σημαντικές δυσλειτουργίες όσον αφορά στην επαγγελματική απασχόληση, αλλά και στις κοινωνικές / προσωπικές σχέσεις των ανθρώπων. Το μέγεθος της δυσλειτουργίας ορίζει σε ένα βαθμό την ύπαρξη ή μη μιας διαταραχής ή τουλάχιστον βοηθά στην εξακρίβωση του προβλήματος.

Αν μη τι άλλο, μια διαταραχή προσωπικότητας φέρει μαζί της σημάδια μιας “εσωτερικής αταξίας” όσον αφορά στον Εαυτό, δηλαδή στην συναίσθηση της ταυτότητας και του σκοπού, της κατεύθυνσης του εαυτού  από το ίδιο το άτομο (ποιος είμαι πραγματικά και πού πηγαίνω) , την ίδια στιγμή όπου στοιχεία σχετικά με την ενσυναίσθηση και την αίσθηση οικειότητας στις διαπροσωπικές σχέσεις είναι επίσης συχνά σε κατάσταση μεγάλης ανισορροπίας.

Στην περίπτωση των ανηλίκων που διαγιγνώσκονται με κάποια διαταραχή προσωπικότητας είναι σημαντικό να τονιστεί πως η συννοσηρότητα, δηλαδή η συνύπαρξη κάποιου άλλου θέματος παίζει καταλυτικό ρόλο στη εκδήλωση / ανάπτυξη επιθετικής ή εγκληματικής συμπεριφοράς., άρα μπορεί να λειτουργεί σαν πυροδότης.  Για παράδειγμα, η κατάθλιψη, το άγχος, αλλά και ένα αναπτυξιακό τραύμα είτε η διαταραχή μετατραυματικού στρες δίνουν το έναυσμα για μια “απάντηση” από την πλευρά του ασθενούς, απάντηση που να εμπεριέχει έντονο το στοιχείο της συναισθηματικής αστάθειας, της υπέρμετρης ευαισθησίας στο φόβο, της έντονης εχθρότητας, της ευερεθιστότητας και τελικά της βίας.

Υπογραμμίζω κάπου εδώ πως στην περίπτωση ατόμων του περιβάλλοντος στα οποία παρατηρεί κανείς επαναλαμβανόμενα μοτίβα δυσλειτουργικών συμπεριφορών είναι πολύ σπουδαίο να απευθύνεται κανείς σε ειδικούς ψυχικής υγείας  ή σε ειδικές δομές ψυχικής υγείας, έτσι ώστε να λαμβάνει ορθή καθοδήγηση ως προς την αντιμετώπιση που χρειάζεται. Πολλές φορές νομίζουμε πως με μια “νουθεσία”, έναν καλό λόγο, ακόμα και το σωστό παράδειγμα μπορούμε να “επαναφέρουμε στην τάξη” τους ανθρώπους που συμπεριφέρονται επιθετικά. Δυστυχώς, ωστόσο, στις περιπτώσεις κάποιας σημαντικής διαταραχής όπου το πρόβλημα είναι βαθύ και μόνιμο, χρειάζεται πραγματικά η συνδρομή των ειδικών οι οποίοι θα μπορούν αφενός να καθοδηγήσουν σε ένα πρώτο επίπεδο συμβουλευτικά, αλλά και να διαγνώσουν και να συστήσουν τυχόν θεραπευτικά πλάνα για κάθε ειδική περίπτωση (βλ. κλινικοί ψυχολόγοι, νευροψυχολόγοι, νευροψυχίατροι κοκ.).

Πηγές

Larstone, R.M., Jang, K.L., Livesley, W.J., Vernon, P.A., and Wolf, H.(2002).  The relationship between Eysenck’s P-E-N model of personality, the five-factor model of personality, and traits delineating personality dysfunction. Personality and Individual Differences, 33,  25-37

Trull, T.J. (2012), Five-Factor Model of Personality Disorder and DSM-5. J Pers, 80: 1697-1720

Αν θέλετε, διαβάστε και το άρθρο “Επιθετικότητα-βία και κίνδυνος”   https://www.diamantimd.gr/%cf%88%cf%85%cf%87%ce%bf%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%83%cf%85%ce%bb%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%b9%ce%ba%ce%ae/aggression-violence-danger-denise/